Open Air Museum. Cieszyn. Český Tĕšín

Open Air Museum. Cieszyn. Český Tĕšín” to pierwsze transgraniczne muzeum – produkt turystyczny oparty na fenomenie miasta podzielonego. Ulokowane na granicy Polski i Czech https://openairmuseum.info/pl/gdzie-nas-znajdziesz pokazuje dzieje miasta z różnych perspektyw, włącznie z historią podziału i tego podziału następstwami. Na zrewitalizowanych brzegach rzeki Olzy powstała atrakcyjna przestrzeń do wypoczynku lub aktywnego spędzania czasu – https://openairmuseum.info/pl/galeria ze ścieżką pieszo-rowerową, specjalnymi meblami miejskimi i in. obiektami, unikatową ekspozycją muzealną połączoną kodami QR ze stroną www.openairmuseum.info i aplikacją umożliwiającą wysyłanie pocztówek z muzeum. http://cieszynar.treespot.pl

Open Air Museum Cieszyn. Český Tĕšín - pierwsze transgraniczne muzeum
Cieszyn, https://visitCieszyn.com/ miasto z ponad tysiącletnią historią, od 1920 roku podzielony jest na dwie części: polską i czeską. Graniczna rzeka Olza stanowi swoisty symbol współczesnych losów Cieszyna, gdyż jako element wspólny dla obu części miasta, nie tylko dzieli, ale także łączy. I choć od 2007 roku – od czasu wejścia do strefy Schengen – wiele przeszkód natury prawnej i administracyjnej zostało zniesionych, wciąż istnieją bariery mentalne, kulturowe i historyczne, wynikające z wieloletniej izolacji mieszkańców obu stron miasta.
Projekt Open Air Museum Cieszyn. Český Tĕšín miał na celu stworzenie nowej jakości produktu turystycznego opartego na fenomenie miasta podzielonego. Muzeum zostało ulokowane w szczególnym miejscu – na granicy dwóch państw – i przybliża zwiedzającym historię Cieszyna i Czeskiego Cieszyna z różnych perspektyw. https://openairmuseum.info/pl/gdzie-nas-znajdziesz To ewenement na skalę europejską! Open Air Museum Cieszyn. Český Tĕšín, ze względu na swój otwarty charakter i wyjątkowe, transgraniczne położenie, ma wartość turystyczną i edukacyjną, powstała też nowa, atrakcyjna przestrzeń do wspólnego spędzania czasu przez mieszkańców obu części miasta oraz turystów. Wspólna polsko-czeska Rada Programowa, odpowiadała za opracowanie koncepcji muzeum, treści ekspozycji muzealnych oraz prawidłową realizację projektu.

Ekspozycja Open Air Museum Cieszyn. Český Tĕšín, tematycznie związana jest z dziedzictwem i symboliką granicznej rzeki Olzy oraz przypomina ważne wydarzenia związane z historią miasta podzielonego. Na brzegu Olzy znajdują się zarówno tradycyjne tablice informacyjne jak i podświetlane gabloty (city lighty), każdy z nich ma 7 paneli, na których umieszczone są informacje oraz kody QR, po zeskanowaniu których uzyskuje się dostęp do rozszerzonych wersji informacji i galerii zdjęć na stronie internetowej www.openairmuseum.info. Ilustrowane treści, opracowane były przez ekspertów, a prezentowane są w polskiej, czeskiej i angielskiej wersji językowej. Specjalna aplikacja mobilna pozwala na urozmaicenie zwiedzania - przy jej pomocy można wysłać pocztówkę z muzeum ze swoim wizerunkiem jako pierwszy książę cieszyński Mieszko I, ostatnia księżna z rodu Piastów Elżbieta Lukrecja lub najdłużej panujący w Cieszynie Habsburg Franciszek Józef I. . http://cieszynar.treespot.pl

Rozdziały:
1. Olza mityczna i historyczna
Przybliża zwiedzającym etymologię nazwy rzeki, a także tłumaczy, jak wielką rolę w świadomości mieszkańców odgrywała – i odgrywa nadal - Olza. Rzeka, przepływająca przez stolicę Księstwa Cieszyńskiego, od najdawniejszych czasów stanowiła element kultury regionalnej. Występowała w podaniach i opowieściach ludowych, stanowiła temat podejmowany w literaturze (zwłaszcza w poezji) i malarstwie. W czasach współczesnych często wykorzystywana jest jako symbol regionu, a z jej nazwy korzysta wiele cieszyńskich przedsiębiorstw i stowarzyszeń.
2. Olza w Cieszynie
Rozdział skupia się na historycznym aspekcie rzeki, która odegrała ogromną rolę w procesie zakładania miasta; w IX wieku na wzgórzu tuż przy rzece powstał gród obronny, który przekształcony został w późniejszym czasie w rezydencję książąt cieszyńskich. W tym panelu tematycznym można zapoznać się m.in. z historią rozwoju przestrzennego miasta, mostów nad rzeką, a także tym, jak obecność Olzy w mieście wpłynęła na rozwój gospodarki w Cieszynie.
3. Granica na Olzie
Trzeci rozdział opowiada o trudnej historii podziału miasta w roku 1920 i losów obu części Cieszyna po tym wydarzeniu. W 1939 roku wybuchła II Wojna Światowa; zlikwidowano polskie szkolnictwo, organizacje i instytucje, język polski zniknął z oficjalnego życia publicznego, a w Ratuszu urzędowała NSDAP. Po zakończeniu wojny w Polsce i Czechosłowacji nastąpił czas dyktatury partii komunistycznych. W tym trudnym dla obu części miasta czasie kwitł „graniczny biznes” – granica na Olzie naturalnie generowała problemy przemytnicze.
4. Zaolzie
Poświęcony terenom „za Olzą” - Zaolziu i jego problematyce. Rozdział ten opowiada o Polakach pozostałych po podziale Śląska Cieszyńskiego po drugiej stronie Olzy, o szkolnictwie i kulturze w tym rejonie. Przybliżony zostaje również temat miejsc pamięci, takich jak Cierlicko i Konteszyniec, a także zaolziańskich organizacji, zrzeszających Polaków. Przedstawiono też sylwetki wybitnych postaci pochodzących z Zaolzia, postaci, które pozostawiły ogromny wkład w wielu dziedzinach kultury i nauki.
5. Olza łączy
Dziś – Polska i Czechy znajdują się w Unii Europejskiej i w strefie Schengen – obie części miasta aktywnie ze sobą współpracują, choć już wcześniej nie brakowało inicjatyw, które próbowały połączyć Cieszyn w jedną całość. Od 1989 roku działał oddział Solidarności Polsko-Czesko-Słowackiej, w 1996 roku władze miast podpisały umowę o współpracy, zaczęto organizować wspólne imprezy i realizować transgraniczne projekty, którego Open Air Museum Cieszyn. Český Tĕšín. jest dobrym przykładem.
6. Mosty na Olzie
Bogato ilustrowany rozdział poświęcony istniejącym i nieistniejącym już mostom na rzece Olzie.
7. Urbanistyka.
Miasto Český Tĕšín utworzono na podstawie decyzji w sprawie podziału Śląska Cieszyńskiego, podjętej na konferencji w Spa w dniu 28 lipca 1920 roku, a będącej wynikiem trwającego dwa lata sporu pomiędzy Czechosłowacją i Polską o przynależność państwową Śląska Cieszyńskiego. Połączono trzy cieszyńskie dzielnice położone na lewym brzegu Olzy – Saskiej Kępy (Sachsenberg), Kamieńca (Steinplatz) i Brandysa (Brandeis), które przekształciły się w pełni funkcjonujące miasto w wyniku zrealizowania wielkiego planu rozbudowy, finansowanego m.in. z pożyczki rządu czechosłowackiego.
8. Obóz jeniecki Stalag Teschen.
W Czeskim Cieszynie, na tzw. Konteszyńcu, w czasie II wojny światowej znajdował się obóz jeniecki dla aliantów. Powstał w kwietniu 1941 roku i przeznaczony był do internowania podoficerów oraz szeregowych żołnierzy. Obóz ten był największym głównym obozem jenieckim na terytorium dzisiejszej Republiki Czeskiej, został po wojnie rozebrany, a na jego miejscu powstała dzielnica domów jednorodzinnych.
9. Kolej Koszycko-Bogumińska.
To historia intensywnego rozwoju kolejnictwa i najważniejszych tras, przebiegających przez Cieszyn, mających duży wpływ na obszar całego Śląska Cieszyńskiego.
10. Rzeka Olza
Rozdział dla miłośników przyrody, opisuje rzekę pod kątem przyrodniczym, a także zamieszkujące w niej i jej najbliższej okolicy gatunki ptaków i innych zwierząt.

Zrewitalizowane nadbrzeża Olzy są strefą parkową wyposażoną w elementy małej architektury miejskiej w nowoczesnym stylu, ze ścieżką rowerową i pieszą. Wzdłuż alei znajdują się nowoczesne elementy małej architektury m. in. takie jak specjalnie zaprojektowane dla muzeum Koła Czasu – siedziska w świecących nocą okręgach, na których umieszczono 28 ważnych dat w historii od powstania Cieszyna do jego podziału w 1920 roku (również w alfabecie Braille’a).
Obszar oświetlony jest przy pomocy inteligentnego systemu oświetlenia ulicznego, lampami LED z detektorami ruchu i modułami WIFI. Przestrzeń dopełniają artystycznie zaprojektowane domki dla ptaków oraz tabliczki informacyjne o ptakach. https://openairmuseum.info/pl/galeria

Po czeskiej stronie muzeum powstała symboliczna przystań - miejsce do cumowania nad rzeką Olzą (na której na razie nie widać jednostek pływających), do której powstania inspiracją stała się piosenka Jacek. Jej autorem jest pieśniarz Jaromír Nohavica, który mieszkał przez wiele lat w Czeskim Cieszynie. Piosenka powstała wiosną 1989 roku, a jesienią Nohavica zaśpiewał ją na słynnym Festiwalu Niezależnej Kultury Czechosłowackiej we Wrocławiu. W momencie otwarcia Open Air Museum Cieszyn. Český Tĕšín mija więc 30 lat od tamtych wydarzeń.

Na drugim brzegu rzeki Olzy Jacek żyje
niewiele metrów dzieli go ode mnie
machamy do siebie wyciągamy szyje
dwaj sojusznicy i dwie bliskie ziemie

Pieśniarz tak wspomina lata spędzone w Czeskim Cieszynie: „Moje przenosiny po odbyciu służby wojskowej do Cieszyna, miasta, w którym przyszła na świat w rodzinie czeskich muzyków moja żona Martina, były bardzo szczęśliwą decyzją. Na przełomie lat 70. i 80. było to miejsce, które mi poprzez kontakt z wielką i piękną polską kulturą umożliwiło zaczerpnąć trochę świeżej wody z bogatego i życiodajnego polskiego morza do mego zatęchłego czeskiego bajorka”.

Z brzegów puszczamy kaczki dla zabawy
gdy jeden wygra drugi robi grandę
kręcą głowami czesko-polskie baby
bo uprawiamy własną propagandę

Co tydzień obaj na przeciwnych brzegach
krzepimy siebie Chłopcze głowa w górę
jaka to wielka piękna rzecz olewać
wszelkie przepisy celne i cenzurę

Jaromír Nohavica napisał piosenkę Jacek w okresie, gdy Cieszyn i Český Tĕšín dzieliły budynki celne i nie można było bez odpowiednich dokumentów przekroczyć granicy na rzece. Nie można było się też bawić nad Olzą, bo uzbrojeni żołnierze wojsk chroniących pogranicze obu państw (tzw. pogranicznicy) przez cały rok pilnowali, aby nikt nie wchodził do wody. Polski Jacek i czeski Pepa, stojąc na dwu brzegach rzeki, mogli w tamtym okresie najwyżej machać do siebie, a po 1989 roku puszczać symboliczne kaczki, tak jak zostało to przedstawione w czesko-polskim spektaklu muzycznym Těšínské niebo – Cieszyńskie nebe, który miał swoją premierę w maju 2004 w teatrze Těšínské divadlo (reżyseria: Radovan Lipus, teksty piosenek: Jaromír Nohavica, scenariusz i tłumaczenia tekstów piosenek: Renata Putzlacher):

Polak Jacek i Czech Pepa nad Olzą. Pepa puszcza kaczki, ale po chwili okazuje się, że Czesi „puszczają żabki”i że rzeka Olza to po czesku Olše.

POLAK Ahoj, Pepo, kaczki puszczasz?
CZECH Kačky to jsou ptáci, plavou tam dole na Olši. Já házím žabky, Jacku.
POLAK Ty puszczasz żabki?? Przecież to jest to brzydkie i zielone, co siedzi nad Olzą.
OLZA Brzydkie i zielone… Celnik??

To tylko niektóre polsko-czeskie nieporozumienia językowe, pojawiające się w tym spektaklu. Również piosenka Jacek opowiada o odmiennych doświadczeniach historycznych i próbach porozumienia:

A książę Mieszko na Piastowskiej Wieży
śmieje się z nas i trzęsie mu się broda,
a w Wiadomościach znów grzmią reporterzy,
kłócimy się więc na swych antypodach.

On twierdzi swoje i ja twierdzę swoje
a wszelka zgoda to biblijna marność
toczymy dalej pograniczne boje
w praktyce demonstrując solidarność

Miły gościu, wyobraź sobie, że to jest mała cieszyńska przystań, więc przystań na chwilę. Panta rhei – wszystko płynie… Możesz karmić kaczki albo puszczać „żabki” z czeskiego brzegu, możesz usiąść i przyjrzeć się symbolicznym Kołom Czasu na drugim brzegu Olzy albo oglądać Wieżę Piastowską. Za twoimi plecami jest niższa dominanta, symboliczna polsko- czeska Wieża Babel, która pozwoli nie tylko polskiemu Jackowi zrozumieć, dlaczego po tej stronie rzeki čerstvý chleb jest świeży, a czeski květen to maj.

Główne działania projektu:
1. Powołanie wspólnej, polsko-czeskiej Rady Programowej, która odpowiada za opracowanie koncepcji muzeum i treści ekspozycji muzealnych oraz prawidłową realizację projektu.
Skład Rady Programowej:
PL: Marian Dembiniok, Wacław Gojniczek, Stefan Król, Krzysztof Szelong, Aleksander Cierniak, Renata Karpińska;
CZ: Vít Slovaček, Petra Górecká, Jana Galášová, Pavlína Badurová, Martin Krůl, Renata Putzlacher, Andrea Šacherová, Pavel Noga, Gabriela Budínska
2. Stworzenie ekspozycji muzealnych na obu nabrzeżach Olzy. Zwiedzanie rozpoczyna się od Hali Widowiskowo-Sportowej po stronie polskiej, Aleją Piastowską wzdłuż Olzy, następnie kontynuowane jest przez Most Przyjaźni i dalej przez nabrzeże Wolności (Svobody) po nabrzeżu czeskim. https://openairmuseum.info/pl/gdzie-nas-znajdziesz
3. Zrewitalizowanie nabrzeży Olzy, m.in. budowa ciągów pieszo-rowerowych, uporządkowanie zieleni, umieszczenie funkcjonalnych elementów małej architektury.
4. Otwarcie Centrum Informacji Turystycznej w Czeskim Cieszynie bezpośrednio przy Open Air Museum Cieszyn. Český Tĕšín.
5. Utworzenie strony internetowej www.openairmuseum.info, z rozszerzonymi informacjami, a także aplikacji mobilnej w celu wypromowania nowego produktu.

Opracowanie: Renata Karpińska - turystyka@um.cieszyn.pl