Wyprawy przyrodnicze z dziećmi

Wyprawy przyrodnicze z dziećmi, czyli "Notozaur i jego przyjaciele"

Wyprawy przyrodnicze z dziećmi zawsze są bardzo intrygujące. Opowiem Wam o kimś. Miał wydłużoną szyję i spłaszczony ogon z płetwą, ułatwiający poruszanie się w wodzie. Nozdrza znajdowały się na samym końcu pyska, a palce łączyła błona pławna. Świetnie pływał, ale na lądzie był nieco nieporadny. Musiał jednak czasem wychodzić z wody, by odpoczywać i rodzić potomstwo.

Nie znam istoty, która nie chciałaby mieć NOTOZAURA za przewodnika. No, może tylko ryby, którymi się żywił… Ale w Kamieniołomie "Sadowa Góra" w Jaworznie przewodnik może być tylko jeden i jest to właśnie gad, który 230 milionów lat temu spokojnie polował w okolicznych morzach. Może robiłby to do dzisiaj, gdyby nie  zmiany klimatu. Jego kości i zęby odkryli śląscy naukowcy, którzy od kilku lat z sukcesami prowadzą badania w tym rejonie. Dla porządku trzeba napisać, że notozaury były gadami, które żyły ciut wcześniej niż znane doskonale dzieciom dinozaury. Zapraszam dzisiaj Państwa do odkrywania Jaworzna i miejsc, do których warto wybrać się z najmłodszymi.

W parku, fot. A. Dudzińska

Park Gródek

To właściwie ogród botaniczny, arboretum, krajobraz klifowy i dwa duże zbiorniki wodne. Pierwszy zbiornik znany pod nazwą Koparki, to dawny, zalany kamieniołom Gródek. Teraz służy nurkom. Na jego dnie pozostały zalane koparki i stąd właśnie wzięła się jego nazwa. Drugi zbiornik to Wydry, znany jako "polskie Malediwy". To tu zobaczymy turkusową wodę i przespacerujemy się ścieżką na wodzie, patrząc na klify dookoła. To miejsce działa jak magnes.

Park Gródek, fot. A. Kloczkowska, www.slaskie.travel

Geosfera

Adaś ma trzy latka, buzię uśmiechniętą od ucha do ucha i biegnie za bratem. Malec wie co robi, bo pięcioletni Tymek ma już sprecyzowane plany życiowe. Zostanie paleontologiem! Ma rozeznanie, czego szukać  na spacerze po nieczynnym kamieniołomie w Jaworznie. Biegnie od dinozaura do dinozaura i ze znawstwem nazywa spotkane gady. Podoba mi się to miejsce, bo w odróżnieniu od licznych parków z dinozaurami nie ma tu obrzydliwych plastikowych figur, które od czasu do czasu ruszają głowami. I chociaż wiem, że dzieci lubią takie figurki, to wolę te polskie, lokalne ich wersje – wystrugane z bali drewna albo zrobione z brązu. Tak jest w Jaworznie, gdzie spotkałam Adasia i Tymka. Chłopcy przyjechali tu na niedzielny spacer z Tychów i widać, że pokochali to miejsce od pierwszego wejrzenia. Przegadują się z mamą i opowiadają o dinozaurach, jakby to były ich domowe zwierzęta, a nie groźne gady żyjące kilka milionów lat temu. Wiedzą, co to diplodok i jak niebezpieczny był tyranozaur. Mam wrażenie, że do nazw potocznych dodają nawet te łacińskie, ale nie jestem pewna, bo biegają tak szybko, że trudno wszystko usłyszeć. Zadane pytanie wisi w powietrzu, a oni odpowiadają przeskakując z ogona na głowę i z powrotem. Gdyby jednak na wycieczkę do Geosfery wybierał się ktoś mniej świadomy niż Tymek, to pomocą służą informacyjne tablice, które umieszczono wzdłuż ścieżek dla zwiedzających. To wspaniałe miejsce na wyprawy przyrodnicze z dziećmi.

Geosfera, fot. CDPGS

Park Geosfera powstał w starym jaworznickim kamieniołomie. Uroczysko obejmuje tak zwaną Sadową Górę, z której - z wysokości 327 metrów nad poziomem morza - możemy oglądać przy dobrej pogodzie nawet… Tatry. W XVIII wieku znajdujące się tutaj wapienne wzgórze stało się miejscem pozyskiwania tego kruszywa. Jest ono potrzebne do produkcji wapna i cementu, co w było szczególnie ważne w wieku XIX, gdy na tym terenie rozwijał się przemysł. Intensywna eksploatacja spowodowała, że oczom górników, a potem naukowców ukazały się liczne skamieniałości i pofałdowane dno, świadczące o burzliwej historii tego miejsca. Naukowcy potrafią opisać tę historię, sięgając nawet 260 milionów lat wstecz.

Wyprawy z dziećmi, fot. A. Dudzińska

Wyprawy przyrodnicze z dziećmi pozwalają zobaczyć:

1. różnorodne zjawiska geologiczne na okolicznych skałach,
2. szczątki szkieletowe małży,
3. szczątki szkieletowe głowonogów,
4. szczątki szkieletowe ryb,
5. szczątki szkieletowe gadów.

Geosfera, fot. CDPGŚ

Spacerkiem w przeszłość

W miejscu, w którym ludzie stworzyli kamieniołom, znajdowało się kiedyś morze triasowe. To w nim pływały prajaszczury, czyli notozaury. Było to od 245 do 228 milionów lat temu, w tak zwanym okresie triasu środkowego. Notozaury potrafiły zwinnie poruszać się w wodzie, bo miały opływowy kształt i cienki spiczasty ogon, z płetwą na jego górnej części. Szczególną uwagę zwracają ich szczęki, w których tkwiły ostre zęby, skutecznie ćwiartujące triasowe ryby. To nimi żywiły się prajaszczury. W 2008 roku w Sadowej Górze znaleziono fragment żebra notozaura, a potem jego ostre zęby.

Zadziwię teraz Państwa pisząc, że to właśnie w Polsce znaleziono najstarsze szczątki z początków epoki dinozaurów. A było to nie tak daleko od Jaworzna, bo w Krasiejowie, Gogolinie, Miasteczku i Lipiu Śląskim. To tam znajdują się najliczniejsze i najlepiej zachowane skamieniałości kręgowców sprzed 200 milionów lat. Co jeszcze ciekawsze, w ich szczątkach naukowcy odkryli naczynia krwionośne, z których wyizolowano fragmenty białek i DNA. To najstarsze takie zidentyfikowane materiały na świecie. Czy fragmenty DNA mogą zostać wykorzystane w przyszłości do klonowania dinozaurów? Ten pomysł odrzucany jest przez zdecydowaną większość naukowców - nawet tych, którzy wiele razy oglądali film „Jurrasic Park” Stevena Spielberga. Polskie znalezisko było jednak prawdziwą sensacją, opisywaną przez wiele światowych czasopism naukowych.

Dinozaur, fot. pixabay.com

Nasz przewodnik – prajaszczur notozaur - to nie jedyny skarb Sadowej Góry. Zwróćmy uwagę, że dno kamieniołomu pokrywają długie grzbiety, pooddzielane od siebie płaskimi dolinami. Te pofałdowania można zobaczyć przy jednej ze ścieżek spacerowych, ale także w zadaszonej altanie. To zapis potężnych tropikalnych huraganów, które w przeszłości nawiedziły okolice Jaworzna.

Polskie Malediwy, fot. A. Dudzińska

Mam świadomość, że dla miłośników kolorowych i hałaśliwych parków zabaw ten spacer nie będzie wymarzoną rozrywką, ale proszę podejść do tego miejsca z uważnością. Znaleźć czas na wytłumaczenie dziecku jak żyły dinozaury, opowiedzieć im, jak pracują paleontolodzy i geolodzy, przeczytać wspólnie chociaż kilka z ustawionych tu tablic informacyjnych, zwrócić uwagę na to, jak różne bywają skały, wyjaśnić, jak długie są dzieje Ziemi i że teren, po którym teraz chodzimy, kiedyś pokrywało morze. To będzie pouczająca wycieczka, i dla rodziców, i dla dzieci.

Park Gródek, fot. A. Kloczkowska, www.slaskie.travel

Malediwy

Kolejny jaworznicki park, powstały - podobnie jak Geosfera – w konsekwencji eksploatacji surowców przez człowieka. To Park Gródek i jest szczególnie atrakcyjny, gdy świeci słońce. To wtedy mamy szansę poczuć się w Jaworznie jak na rajskich Malediwach. Wystarczy naprawdę odrobina wyobraźni (tylko odrobina) bo resztę zrobi lazur wody i piaszczyste dno. Kto wie, czy jakiś notozaur nie wysunie tu spod powierzchni wody swojego wydłużonego pyszczka? Myślę, że przyjemnie jest mieszkać w takim otoczeniu.

Park Gródek, fot. A. Sikorska

To otoczenie to kamieniołom, który stał się atrakcją turystyczną nie tylko dla miłośników nieoczywistych śląskich widoków, ale także dla płetwonurków. Nietypowa, a bardzo popularna baza płetwonurków (PANORAMA) powstała w miejscu, gdzie kamieniołom i znajdujące się w nim maszyny zostały zalane wodą. Zadecydował o tym przypadek, bo na kontach bankowych przedsiębiorstwa zarządzającego tym miejscem, zabrakło pieniędzy. Elektrownia wyłączyła wtedy prąd, pompy usuwające wodę z dolomitowych wyrobisk przestały działać i kamieniołom został zalany.

Diving Marina Koparki, fot. www.slaskie.travel

By zobaczyć na własne oczy dwie pozostawione na dnie koparki w Diving Marina Koparki, należy zejść w profesjonalnym sprzęcie nurkowym zejść na głębokość 18 metrów. Pod wodą widać także domek i bunkier strzałowego, przepompownie, łyżki koparek oraz wraki samochodów. Właściwy Park Gródek znajduje się nieco dalej i każdy, kto zobaczy drewniane kładki odbijające się w lazurowej wodzie, nie będzie miał wątpliwości dlaczego nazwa „polskie Malediwy” przylgnęła do tego miejsca. 

Uwaga, w zbiorniku nie można się kąpać!

Kamieniołom, fot. www.slaskie.travel