Bielsko-Biała

HISTORIA

Bielsko-Biała leży u podnóża Beskidu Śląskiego i Beskidu Małego, co z pewnością decyduje o jego malowniczości. Samo dwumiasto Bielsko-Biała powstało dopiero w 1951 r., ale tworzące je miasta: Bielsko i Biała są dużo starsze. Bielsko, należące niegdyś do Księstwa Cieszyńskiego – a tym samym Śląska – powstało już w XIII w., natomiast sąsiednia Biała, leżąca w Ziemi Krakowskiej i historycznej Małopolsce – dopiero w wieku XVII (prawa miejskie w 1723 r.). Oddzielała je niepozorna rzeka Biała, która przez wieki stanowiła granicę tych dwóch historycznych regionów, a przez kilkaset lat także państw, oddzielała bowiem Czechy (później Austrię) od Polski.

Bielsko-Biała, dworzec kolejowy na starej pocztówce, fot. wikipedia

Mimo kilkusetletniej różnicy w powstaniu obu miast ich rozwój był podobny. Początkowo obydwie miejscowości były osadami rzemieślniczo-handlowymi. Potem zaczęło się w nich intensywnie rozwijać tkactwo, wreszcie w wieku XIX – przemysł włókienniczy. Po I rozbiorze Polski Ziemia Krakowska, a wraz z nią Biała, została włączona do Austrii, tym samym obydwa miasta znalazły się w obrębie jednej monarchii.

Trzeba przyznać, że dynamiczniej rozwijało się Bielsko, gdzie już od początku XIX w. wprowadzono przemysłowe metody produkcji włókienniczej, co spowodowało intensywny rozwój tego przemysłu, a miastu dało przydomek „śląskiego Manchesteru”. Także w Bielsku ulokowano pierwszą stację kolejową, dającą możliwość transportu surowców i wyrobów po całej Europie. Obydwa miasta Bielsko i Biała były wielonarodowościowe i wieloreligijne. Mieszkali w nich Niemcy, Polacy, Żydzi i Czesi.

Bielsko-Biała (Bielsko), fragment ul. 3 Maja, fot. wikipedia

Las kominów nad Bielskiem, fot. fotoposka.eu

Z czasem w obu miastach pojawiły się też inne gałęzie przemysłu, jak np. w początku lat 70. XX w. – przemysł motoryzacyjny. To dzięki niemu i produkowanemu w Bielsko-Białej Fiatowi 126 p., popularnemu „maluchowi”, miasto zafunkcjonowało w świadomości wielu Polaków.

Bielsko-Biała rynek i katedra św. Mikołaja, fot. UM Bielsko-Biała

Współcześnie Bielsko-Biała jest powiatem grodzkim i jednocześnie siedzibą władz powiatu bielskiego, liczącym niespełna 170 tysięcy mieszkańców. Jest ośrodkiem akademickim i siedzibą diecezji Kościoła katolickiego oraz ewangelicko-augsburskiego. Ale co najważniejsze – jest ważnym celem turystycznych wyjazdów – „bramą w Beskidy”, czy jak go zwą „miastem w górach”.

ARCHITEKTURA

Spacerując ulicami Bielska-Białej mamy okazję poznać niemal całą panoramę stylów architektonicznych: od gotyku – po secesję i modernizm.
Do najcenniejszych zabytków miasta należy zamek z XIV w., wielokrotnie przebudowywany (ostatnio w XIX w.), z neogotycką kaplicą św. Anny, która stanowiła mauzoleum książąt Sułkowskich. Obecnie w zamku mieści się Muzeum Historyczne. Zwiedzając je warto zwrócić uwagę na ciekawy, przeszklony dziedziniec.

Bielsko-Biała, zamek od strony pl. Chrobrego, fot. Tomasz Renk, slaskie.travel

Bielsko-Biała, klatka schodowa zamku, fot. Tomasz Renk, slaskie.travel

W pobliżu zamku znajduje się katedra św. Mikołaja z 1447 r., przebudowana na początku XX w. przez znanego wiedeńskiego architekta Leopolda Bauera. Niedaleko zamku i katedry znajduje się stary rynek miasta Bielska z kamienicami z XVII-XX w. i odkrywkami archeologicznymi reliktów dawnych budowli na płycie rynku.

Bielsko-Biała, katedra św. Mikołaja fot. Tomasz Renk, slaskie.travel

Bielsko-Biała, rynek dawnego Bielska, fot. Tomasz Renk, slaskie.travel

Godny uwagi jest ewangelicki zespół architektoniczny, nazywany „Bielskim Syjonem”. Mieści on oprócz katedry ewangelickiej Zbawiciela z 1790 r.  także jedyny w Polsce pomnik Marcina Lutra z 1900 r., autorstwa wiedeńskiego artysty Franza Vogela.
Piękny gotyk prezentuje niewielki kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika (z końca XIV w.) w dzielnicy Stare Bielsko. W jego wnętrzu zachowały się fragmenty gotyckiej polichromii i gotycki tryptyk ołtarzowy z Matką Boską z dzieciątkiem w konwencji tzw. „Świętej rozmowy”.

Bielsko-Biała (Stare Bielsko) kościół św. Stanisława Biskupa i jego ołtarz główny, fot. Pko i Silar wikipedia

Cennym zabytkiem miasta jest neorenesansowy ratusz w Białej, w pobliżu którego zachował się dawny rynek Białej – obecny pl. Wojska Polskiego. Jako reprezentacyjne miejsce dawnej Białej zabudowany był okazałymi kamienicami, wśród których wyróżnia się secesyjny Dom Pod Żabami z 1905 r. W jego pobliżu wznosi się ewangelicki kościół Marcina Lutra, zaś niedaleko – okazały, barokowy kościół katolicki Opatrzności Bożej z XVIII w.

Bielsko-Biała ratusz, fot. Tomasz Renk, slaskie.travel

Bielsko-Biała, fregmant pl. Wojska Polskiego z "Domem pod żabami", fot. Tomasz Renk, slaskie.travel

Bielsko-Biała, detal "Domu pod żabami", fot. Edward Wieczorek

Więcej o zabytkach Białej znajdziesz tu:

Gdybyśmy porównali architekturę dawnego Bielska i Białej rzuci nam się w oczy różnica w wysokości domów: w Bielsku są to kamienice 3-4 piętrowe, w Białej – 1-2 piętrowe. Na to zjawisko z pewnością miał wpływ nierówny rozwój przemysłowy obu części dzisiejszego dwumiasta. Bogatsze Bielsko mogło sobie pozwolić na zatrudnienie wiedeńskich architektów, m.in. Emila von Förstera, Karola Korna czy Leopolda Bauera. Wznieśli oni pod koniec XIX w. takie reprezentacyjne budowle, jak: dworzec kolejowy, Teatr Polski, pocztę główną, hotel „President” czy budynek Komunalnej Kasy Oszczędności, mieszczący słynną restaurację „Patria”.

Bielsko-Biała, hotel "Prezydent", fot. Tomasz Renk, slaskie.travel

Bielsko-Biała, Teatr Polski i budynek poczty, fot. Tomasz Renk, slaskie.travel

To właśnie architekturze końca XIX i początku XX w. – głównie eklektycznej i secesyjnej – Bielsko zawdzięcza miano „małego Wiednia”.
Warto też wspomnieć o dwóch obiektach drewnianych w architekturze Bielska-Białej, wpisanych na Szlak Architektury Drewnianej Województwa Śląskiego: kościele św. Barbary z 1690 r. w Mikuszowicach Krakowskich, z XVIII-wiecznymi polichromiami i kopią gotyckiego tryptyku „Rozesłanie Apostołów” (oryginał znajduje się w Muzeum Narodowym w Krakowie) oraz o XVIII-wiecznym Domu Tkacza, będącym oddziałem Muzeum Historycznego.

Bielsko-Biała, Dom Tkacza, fot. Tomasz Renk, slaskie.travel

Bielsko-Biała, (Mikuszowice Krakowskie), kościół św. Barbary, fot. Tomasz Renk, slaskie.travel

O bielsko-bialskiej architekturze przeczytacie więcej także tutaj:

INDUSTRIAL

Bielsko-Biała nazywane jest „miastem stu przemysłów”. Tym kiedyś najważniejszym przemysłem, który dał Bielsku (w XIX w. samodzielnemu miastu) przydomek „śląskiego Manchesteru” był przemysł włókienniczy. Ta branża swe początki zawdzięcza rzemieślnikom i niewielkim manufakturom w XVII i XVIII w. Dopiero w początkach XIX w. pojawiły się przędzarki mechaniczne i napęd maszynami parowymi. Po doprowadzeniu linii kolejowej do Bielska pojawiła się możliwość sprowadzania surowca i zbytu produktów praktycznie na cały świat. Słynna „bielska wełna” stała się synonimem najwyższej jakości i dobrego gustu.
W ślad za przemysłem włókienniczym rozwijały się też inne gałęzie przemysłu: przędzalnie lnu i juty, fabryki kapeluszy, przemysł metalowy i maszynowy, a także spożywczy, papierniczy, drzewny i budowlany. Na początku lat 70. doszedł do nich przemysł motoryzacyjny za sprawą Fabryki Samochodów Małolitrażowych (FSM), produkującej popularne „maluchy – Fiaty 126 p. To dzięki tej zróżnicowanej produkcji miasto zyskało wspomniany na początku przydomek „miasta stu przemysłów”.

Bielsko-Biała, dawna reklama w zbiorach Starej Fabryki, fot. Edward Wieczorek

Jedna z "ikon" Bielska-Białej, Fiat 126 p, zwany "maluchem", fot. wikipedia

Od roku 1918 ośrodek bielsko-bialski był drugim po Łodzi centrum włókienniczym kraju i ten status utrzymał się do okresu transformacji na początku lat 90. XX w. Niestety, zmiany ustrojowe i ekonomiczne w Polsce lat dziewięćdziesiątych przyniosły upadek większości bielskich zakładów. O bielskim przemyśle przypominają dawne budynki fabryczne, zaadaptowane na nowe cele: magazyny, centra handlowe i usługowe.
Przemysłową historię Bielska i Białej przypominają bogate zbiory Starej Fabryki – oddziału Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej w dawnej fabryce sukna Büttnera. Jest to jeden z obiektów Szlaku Zabytków Techniki województwa śląskiego.

Bielsko-Biała, fragmenty ekspozycji Starej Fabryki, foto Edward Wieczorek

W Bielsku-Białej spotkamy się też z niegdysiejszą wizytówką miasta – Fiatem 126 p, którego różne wersje obejrzeć można w Muzeum Motoryzacji, prywatnym Muzeum Fiata 126 oraz Maluch Cafe & Apartaments – restauracji i hotelu, wykorzystujących w aranżacji wnętrz elementy Fiata 126p.

Więcej o bielskich tradycjach techniki tu:

PRZYRODA

Bielsko-Biała nie bez powodu nazywane jest „miastem w górach”, bowiem pięknie widać z niego góry, i - na odwrót - jest pięknie widoczne z okolicznych szczytów gór np. Szyndzielni. Bielsko-Biała leży w obszarze dwóch parków krajobrazowych: Beskidu Śląskiego i Beskidu Małego, których najcenniejsze fragmenty w granicach miasta, objęte są ochroną w ramach rezerwatów przyrody „Stok Szyndzielni” i „Jaworzyna”.

Bielsko-Biała, ścieżka w masywie Szyndzielni, fot. Tomasz Renk, slaskie.travel

Dla mieszkańców i turystów niezwykle atrakcyjna jest dolina potoku Wapienica, z zaporą wodną i sztucznym jeziorem, zbudowanym w okresie międzywojennym w celu pozyskania wody dla miasta. Ze względu na rzadkie gatunki roślin i zwierząt dolinę objęto ochroną w formie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego (właśnie pod nazwą „Dolina Wapienicy”), łącząc ochronę przyrody z edukacją ekologiczną. Podobną formą ochrony objęto też dawne rekreacyjne tereny Cygańskiego Lasu, Sarni Stok i Gościnną Dolinę.

Bielsko-Biała potok Wapienica, fot. Tomasz Renk, slaskie.travel

Bielsko-Biała, zbiornik wodny na Wapienicy, fot. Tomasz Renk, slaskie.travel

Sąsiedztwo Beskidów umożliwia mieszkańcom codzienne spacery po ścieżkach i szlakach górskich popularnego Dębowca, Szyndzielni, Koziej Góry czy Magurki. Mówiąc wprost – z miasta spacerkiem wchodzimy w góry i podziwiamy widoki.
W tym samym celu, czyli pochodzić po niezbyt uciążliwych trasach górskich przyjeżdżają do Bielska-Białej liczni turyści.
Ale niezależnie od możliwości wyjścia w zielone tereny gór, Bielsko-Biała posiada kilka parków miejskich. Do najstarszych należy Park im. Juliusza Słowackiego, założony w 1898 r. dla uczczenia 50. rocznicy koronacji cesarskiej Franciszka Józefa. Jest to ulubione miejsce spacerów bielszczan, a w jego obrębie znajduje się gmach Bielskiego Centrum Kultury. Do oaz zieleni miejskiej należą też: Park Włókniarzy z pomnikiem Adama Mickiewicza, parki Strzygowskiego, Rosta, Ratuszowy oraz Bulwary Straceńskie. Uzupełnieniem terenów zielonych miasta są ogrody w centrum przy willach: Sixta i Zipsera, czy w dzielnicy Lipnik przy dawnym dworze Starostów Lipnickich.

O Bielsko-bialskiej przyrodzie przeczytacie także tu:

REKREACJA I ROZRYWKA

Położenie Bielska-Białej u podnóża Beskidów spowodowało, że już od połowy XIX wieku zaczęły się w najbliższej okolicy miasta pojawiać schroniska górskie, altany, miejsca widokowe, a przede wszystkim szlaki turystyczne.

Bielsko-Biała, szlak turystyczny z Szyndzielni na Klimczok, fot. Edward Wieczorek

Bielsko-Biała, rowerzyści na górskim szlaku, fot. Tomasz Renk, slaskie.travel

Współcześnie na terenie Bielska-Białej znajduje się gęsta sieć 16 górskich szlaków turystycznych o dług. 81 km, prowadzących na wszystkie szczyty w mieście i okolicach. Określenie „szczyty” nie jest tu użyte na wyrost, bowiem Bielsko-Biała jest jednym z nielicznych miast w Polsce, w granicach których znajdują się górskie szczyty (choć Szyndzielnia ma wysokość tylko 1026 m n.p.m.).

Na Szyndzielni i Koziej Górze znajdują się schroniska, a na Szyndzielni także wieża widokowa (wys. 18 m). Ułatwieniem dla dotarcia w partie szczytowe Szyndzielni i Dębowca są: kolej gondolowa na Szyndzielnię oraz kolej linowa, kanapowa na Dębowiec.

Bielsko-Biała, kolej gondolowa na Szyndzielnię, fot. Tomasz Renk, slaskie.travel

Na stoku Dębowca urządzono stację narciarską. W zimie ze stoku korzystają więc narciarze.

Bielsko-Biała, mali narciarze na stoku Szyndzielni, foto Tomasz Renk, slaskie.travel

W granicach miasta powstał też kompleks górskich ścieżek rowerowych Enduro Trails, tzw. single tracków. Są to najbardziej lubiane przez kolarzy górskich wąskie, kręte i pofalowane ścieżki o różnym stopniu trudności, od tych łatwiejszych, łagodnie opadających, aż po strome i technicznie wymagające zjazdy.

Na górskiej trasie, fot. Dominik Imielski

Ponadto w mieście działa system bezobsługowych wypożyczalni rowerów miejskich BBbike, umożliwiający rekreacyjne poznanie atrakcji miasta i okolic.Bielsko-Biała posiada pływalnię „Panorama” z dwoma basenami, 10-metrową skocznią, zjeżdżalnią, dwoma boiskami do siatkówki plażowej i zapleczem socjalno-gastronomicznym. Obiektem o podobnym charakterze jest też pływalnia „Start” (basen sportowy, basen rekreacyjny, liczne atrakcje wodne: rwąca rzeka, linarium, gejzery, jeżyki wodne, stanowiska do masażu ściennego, zjeżdżalnia kręta, zjeżdżalnia kaskadowa, wodogrzmoty, brodzik dla dzieci wraz z placem zabaw, plaże). W strefie rekreacyjno-sportowej są m.in. dwa oświetlone korty tenisowe, dwa boiska do piłki plażowej, boisko do streetballa i ścianka wspinaczkowa. Rekreacyjną ofertą Bielska-Białej jest też możliwość skorzystania z jazdy lub nauki jazdy konnej w „Stajni Mikuszowice”.Dla miłośników atrakcji – nie koniecznie górskich, Bielsko-Biała ma „propozycję nie do odrzucenia”. To Studio Filmów Rysunkowych i Centrum Bajki i Animacji OKO, niegdysiejsza fabryka dziecięcej wyobraźni, atrakcja zarówno dla dzieci, jak i ich rodziców, pamiętających jeszcze animowanych bohaterów. W bielskim studiu powstały kreskówki o Bolku i Lolku, Reksiu, Pampalinim łowcy zwierząt, kapitanie Kliperze, Smoku Wawelskim i jego kucharzu Bartolinim i innych.

Bohaterowie dziecięcej wyobraźni na Szlaku Bajek, foto Dorota Koperska i UM Bielsko-Biała

Uzupełnieniem wizyty w Centrum Bajki i Animacji OKO może być odkrywanie bohaterów kreskówek wśród miejskiej zabudowy w trakcie spaceru szlakiem „Bajkowe Bielsko-Biała”. Tworzą go figury z brązu bohaterów bajek: Pampaliniego łowcy zwierząt z hipopotamem, Reksia, Bolka i Lolka, Smoka Wawelskiego z kucharzem Bartolinim Bartłomiejem oraz tajemniczego Don Pedra – szpiega z Krainy Deszczowców.

O szlakach turystycznych, możliwościach rekreacji i rozrywce więcej tu:

Bielsko-Biała przyciąga uwagę także pięknymi kompozycjami kwiatowymi i oświetleniem w okresie świąt Bożego Narodzenia. Nota bene od paru lat zwycięża w tym zakresie w różnorakich rankingach. Bielsko-Biała jest też miejscem wielu wydarzeń: Targów Budownictwa, corocznego, znanego w okolicy jarmarku świątecznego, festiwalu modowego UrBBan Fusion. Art & Fashion Festival. Miasto jest też gospodarzem ważnych imprez kulturalnych: Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Lalkarskiej, Biennale Malarstwa czy Bielskiej Zadymki Jazzowej.